Atmosfer

Bir önceki “Atlıkarınca”nın konusu, dünyanın dönmesi ile oluşan merkezkaç güç ile üzerindeki katı ve sıvı maddelerin savrulmasını dengeleyen yerçekimi güçleriydi. Bu gün ise, yeryüzünü saran gaz maddelerin (Atmosfer) savrulmasını ve yine yerçekimi tarafından dengelenmesi üzerinde duralım istiyorum. Bir kez daha belirteyim ki, bu konular, orta öğretimin yüzeysel bilgileri arasındadır. Bazı kaynaklardan alınan kısa notları hafızadakilere ekleyerek, özet bilgi kümesi oluşturabilirsek ne mutlu bize.

45 yıllık aralıksız çalışmamın yaklaşık 20 yılı makine işletmelerinde geçti ve en çok emek verdiğim işi savurma döküm ünitesi olmuştu. Buradaki kritik hesap, ısınmış çelik zarf içine aktarılan ergimiş alaşımın, yapışma bölgesindeki çevre hızına denk olmasıdır. Yer hareketi ile savrulan malzemenin çevre hızı, maddenin öz kütlesi ile bağımlıdır. Maddenin etkilendiği yer çekim gücü, öz kütlesi ile doğru orantılıdır. Bu kritik bilgi, önceki yazıyı tamamlayan ve bu yazıya ışık tutan olacaktır.

Dünya atmosferinin yeryüzüne yakın katmanındaki gazları, % 77 azot, % 21 oksijen ve % 2 oranında karbondioksit ve argon gibi diğer gazların karışımından oluşur. Buna hava deriz. Oksijen ve Azot, yaşamın vazgeçilmezidir. Atmosferin ilk 10 km katında kar, yağmur, gök gürültüsü ve şimşek çakma gibi meteorolojik olayları oluşur. İlk 80 km’sindeki gazların temel özellikleri değişmez, karışım homojendir”Homosfer”. 80 km üstü(İnternete göre atmosferin toplam yüksekliği 560 km’ye ulaşır)  gazlar, molekül ağırlıklarına göre ayrışır, buna da “heterosfer” deriz… 

Araştırıcıların tespitlerine göre güneş sistemindeki gezegenlerde atmosferik basınç yoğunlukları farklıdır. Dünyamızdaki yoğunluk Marsa göre yüz kat büyük olduğu halde, Venüs’ten de yüz kat küçük olduğu belirlenmiş. Ama biz dünyamız üzerinde durum tespiti yapmaya devam edelim. Şimdi birazda atmosferin tabakaları üzerinde duralım.

Tabakalar; Troposfer, yeryüzünün 11-12 km üzerine kadar en yoğun gaz ile su buharı (bulutların ) ve sıcaklığın 10-60 C olduğu tabakadır. Statosfer, atmosferin 12 ile 50 km arası ve ozon tabakasının da bulunduğu, yeryüzünün ısı dengesinin sağlandığı, atmosferin  %20’si bu tabakadadır. Sıcaklık 0 ile 60 C ve radyosyonon engellendiği tabakadır. Mezosfer, atmosferin 50-90 km deki oksijenin olmadığı ve hava basıncı yoğunluğunun en az(1/1000) olduğu ara katıdır. Termosfer, 90 km üzerindeki en büyük tabakadır. 100 ile 550 km arası sıcaklığı iki bin C’lere çıkıp, gazlar elektrik iyonları ile yüklendiği için iyonosfer bölümüdür.  550 km’den sonrası, genellikle uyduların bulunduğu kat olduğu için eksozfer bölümü adı verilmiştir…

Sonuç itibarı ile görebildiğimiz 2 önemli noktanın 1.’si, katı ve sıvıların öz kütleleri daha büyük olduğu için yer çekiminden çok etkilenip, yeryüzünde stabil olabiliyorlar. 2.’si, atmosfer, öz kütleleri farklı da olsa tamamı gaz maddeler olduğundan yerçekimi gücünden az etkilenip boşlukta kalıyorlar. Özkütlesi daha büyük veya soğuktan dolayı daha yoğun olan gazlar, savrularak yeryüzünden uzaklaşabiliyorlar. Ama yinede yüzeye yakın katın gazları, atmosferik basıncı oluşturabilmiştir.

20 Haziran 2021

Hüsnü ARSLAN